Εφημερίδα «Μετέωρα» Στήλη Πρόσωπα • 7/3/2014

Συνέντευξη στην Έφη Δούλη

Αποπνέει μια αίσθηση ζεστασιάς, μια αμεσότητα και μια οικειότητα. Εκόμισε στη λογοτεχνική σκηνή την αγάπη, την καλοπροαίρετη επικοινωνία, τον αγώνα να γινόμαστε καλύτεροι, αλλά κυρίως την αισιοδοξία. Χαίρεται που μέσα από τη συγγραφή συναντά στους χαρακτήρες της πρόσωπα τα οποία χαράχτηκαν τόσο έντονα μέσα της, ώστε να αποτυπώνονται στο χαρτί χωρίς καμία προσπάθεια. Με μέτρο, σκληρή εργασία, αξίες και οράματα η συγγραφέας Μαρία Φαρμάκη είναι μια τολμηρή φωνή κι ένας διορατικός άνθρωπος, που δηλώνει πάντοτε το «παρών», που αναψηλαφεί τον ελληνικό πολιτισμό και την ελληνική γλώσσα με την ευρύτητα των αντιλήψεων που διαθέτει. Είναι ένας άνθρωπος δραστήριος, με ανήσυχο και υπερκινητικό βλέμμα, έτοιμη να αντιμετωπίσει κάθε πρόβλημα, να μας ομορφύνει τη ζωή, να μας γαληνέψει την ψυχή, να μας ψυχαγωγήσει, να μας προβληματίσει, να μας λυτρώσει. Ως συγγραφέας κι ως άνθρωπος του πνεύματος, μας συγκινεί και μας γοητεύει, γιατί κοιτάζει σε βάθος χρόνου, βάθος σκέψης, βάθος ονείρου.

Πώς κύλησε η διαδικασία της συγγραφής του βιβλίου σας «Αλήθειες παράλληλες»;

Η διαδικασία της συγγραφής του βιβλίου κύλησε, όπως ακριβώς η διαδικασία της κύησης και του τοκετού. Κυοφορούσα για χρόνια μέσα μου τις ευαισθησίες μου. Στη φάση των ωδίνων εστίασα σε κάποια γεγονότα πίσω από τα οποία είδα τις ιδέες μου να παίρνουν σάρκα, για να φτάσω έπειτα στο λυτρωτικό στάδιο της γέννας.

Η πλοκή σας είναι αποτέλεσμα φαντασίας ή γεγονότων που συνέβησαν στον περιβάλλον σας;

Ήταν και τα δύο μαζί.

Η ζωή των επτά πρωταγωνιστών του τελευταίου σας μυθιστορήματος, που κυκλοφορεί από την Άνεμος Εκδοτική, χαρακτηρίζεται από αύξουσα κατάθλιψη, αυτοπεριφρόνηση, την αγωνία της εποχής. Πιστεύετε πως και οι επτά ήρωες φοβούνται τον έρωτα;

Θα διαφωνήσω με την ερμηνεία σας. Κανενός ήρωα η ζωή δεν χαρακτηρίζεται από αύξουσα κατάθλιψη και αυτοπεριφρόνηση. Αντίθετα μάλιστα. Ο καθένας τους κάνει τον δικό του αγώνα, για να ανατρέψει τους παράγοντες που θα μπορούσαν να τους προκαλέσουν κατάθλιψη, δηλαδή άρνηση της ζωής. Όλοι τους λένε με απόλυτο τρόπο «ναι» στη ζωή. Ακόμη και η Μυρσίνη κάνει την υπέρβασή της, και ουσιαστικά δεν είναι η ίδια που αφαιρεί τη ζωή της, αλλά ο βιαστής της. Κανένας επίσης δεν αυτοπεριφρονείται. Ίσα ίσα, αν και περνούν από κάποιο στάδιο υπαναχώρησης, συσπείρωσης ουσιαστικά, ορθώνονται ξανά πιστεύοντας στον εαυτό τους, για να συνεχίσουν τη ζωή τους με αισιοδοξία. Επίσης κανένας τους δεν φοβάται τον έρωτα. Αντίθετα πιστεύουν βαθύτατα σ’ αυτόν, με την έννοια βέβαια που δίνω προσωπικά στον έρωτα. Αν, λοιπόν, έρωτας είναι το πάθος που νιώθει κανείς για μια ιδέα, οι ήρωές μου παθιάζονται ο καθένας για τη δική του. Στο βιβλίο σας ανακατεύετε διάφορα υλικά και μ’ έναν ευρηματικό τρόπο μπλέκετε την ψυχολογία με τη λογοτεχνία. Πώς το καταφέρνετε; Καταρχάς έχω την άποψη ότι τα πάντα είναι ψυχολογία. Η εσωτερική μας ζωή, δηλαδή ο τρόπος που σκεφτόμαστε, που αισθανόμαστε, που βιώνουμε τις καταστάσεις, αλλά και η εξωτερική μας, δηλαδή η συμπεριφορά και οι επιλογές μας σχετίζονται άμεσα με την ψυχολογία. Επομένως δεν θα μπορούσα να παρουσιάσω τους ήρωες και την ιστορία τους με επίπεδο τρόπο, χωρίς το ψυχικό υπόστρωμα που ενεργοποιεί ή απενεργοποιεί την ιδεολογία τους.

Παράλληλες ιστορίες σε παρελθόν και παρόν: πώς χειριστήκατε συγγραφικά αυτό το «παιχνίδι»;

Το αδιαίρετο δίπτυχο παρελθόν-παρόν το κουβαλάμε μέσα μας. Και εγώ το ίδιο. Επομένως, κατά τη γνώμη μου, δεν χρειάζεται ιδιαίτερο χειρισμό, όταν το καταγράφεις, γιατί η βιωματική κίνηση του ανθρώπου από το παρελθόν στο παρόν και αντίστροφα, εξωτερικεύεται αυτονόητα και αυτόματα.

Πιστεύετε στο μεταφυσικό, σε δυνάμεις «ανώτερες»;

Εκείνο στο οποίο πιστεύω είναι μια συμπαντική αρμονία που αυτορυθμίζεται, γι’ αυτό και προκύπτουν οι όποιες ανατροπές στη δική μας υλική, κατά βάση, υπόσταση.

Θέλετε να αναφερθείτε σε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα του βιβλίου που θεωρείτε ότι αντιπροσωπεύει το συνολικό του πνεύμα;  

«Μα, ποιον απ’ όλους τους δρόμους να πάρω;»
«Ανάλογα πού θέλεις να πας. Δικός σου ο προορισμός, δικό σου και το ταξίδι. Διάλεξε».
«Κι αν βρεθώ σε αδιέξοδο;»
«Δεν υπάρχουν αδιέξοδα για τους καλούς καπεταναίους».

Στο σημερινό γκρίζο, που όλο και βαραίνει τις ψυχές μας, πιστεύετε ότι είναι εφικτή η ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον;

Αν επαναπροσδιορίσουμε την έννοια του «ονείρου» και αν βγούμε από τα ασφυκτικά όρια του «εγώ» μας, πιστεύω πώς υπάρχει ελπίδα.

Συναντάτε ευτυχισμένους ανθρώπους σήμερα;

Συναντώ ανθρώπους που, αν και είναι ευτυχισμένοι, φοβούνται να το ομολογήσουν για διαφορετικούς ίσως λόγους ο καθένας.

Τι σημαίνει για σας επιτυχία ενός βιβλίου;

Επιτυχημένο βιβλίο θεωρώ αυτό που μπορεί να ζήσει και πάνω από τον μισό ή ένα χρόνο που προβλέπουν σήμερα οι απαισιόδοξες εκτιμήσεις. Γιατί μόνο μετά από αυτό το χρονικό διάστημα το βιβλίο μπορεί να συναντηθεί με τους αναγνώστες που του αντιστοιχούν.

Τι μπορεί να μας βοηθήσει να συνειδητοποιήσουμε τη ματαιότητα του κυνηγιού ανούσιων πραγμάτων, χωρίς να χάνεται ουσιαστικός χρόνος;

Εξαιρετική ερώτηση. Μα τι άλλο από το να εστιάσουμε με ερωτική διάθεση σε κάθε στιγμή της καθημερινότητάς μας, στη μικροχαρά, στη μικρολύπη μας και κυρίως στην προσπάθεια να επικοινωνούμε με τους άλλους με ειλικρινή αισθήματα και σκέψεις.

Ως εκπαιδευτικός διδάσκετε. Ως συγγραφέας, περνάτε κάποιο δίδαγμα μέσα από το βιβλίο σας;

Είμαι ένας απλός, καθημερινός άνθρωπος. Ως εκπαιδευτικός διδάσκω. Ως συγγραφέας προτείνω. Την αγάπη. Την καλοπροαίρετη επικοινωνία, τον αγώνα να γινόμαστε καλύτεροι και κυρίως την αισιοδοξία.

Πόσο συνέβαλε το γεγονός ότι είστε εκπαιδευτικός στο να ασχοληθείτε με τη συγγραφή;

Αν και δε συνδέονται οι δύο αυτές δραστηριότητες, πιστεύω, ωστόσο, ότι η αγάπη μου για τη δουλειά μου έκανε το γράψιμο κάτι σαν τρόπο ζωής, σαν συνήθεια.

Ο πολιτισμός είναι η βαριά βιομηχανία της Ελλάδας. Εσείς έχετε αφιερώσει μεγάλο κομμάτι της ζωής σας στον πολιτισμό, αλλά και στη δημιουργία. Πείτε μας την άποψή σας για τον πολιτισμό στη σημερινή εποχή.

Ο πολιτισμός έχει δυο εκδοχές. Στην πρώτη εκδοχή του είναι αυτός που ήδη υπάρχει ως παραδεδομένη κουλτούρα, απόσταγμα δηλαδή της όποιας παιδείας μας, αλλά και ως συγκεκριμένη δημιουργία του παρελθόντος. Στη δεύτερη εκδοχή του είναι αυτός που παράγεται στο παρόν και διαμορφώνει την κουλτούρα του σήμερα και του αύριο.
Ως προς την πρώτη του εκδοχή όχι μόνο δεν υστερούμε, αλλά και διεκδικούμε την παγκόσμια πρωτιά. Ως προς τη δεύτερη όμως, ο πολιτισμός μας εκπέμπει σε δυο συχνότητες.

Και ποιες είναι αυτές οι συχνότητες, κ. Φαρμάκη;

Είναι η συχνότητα του φτηνού και αγοραίου που γνώρισε την ακμή του και αποθεώθηκε παράλληλα με την καταναλωτική υστερία της προηγούμενης δεκαπενταετίας, ίσως και παραπάνω. Το σύστημα. Που προωθεί αυτό το είδος αντίληψης και αισθητικής, αγωνίζεται να ενθρονίσει στη ζωή μας ένα και μοναδικό όνειρο: πώς να δείχνουμε ηθικοί, ενώ δεν είμαστε, πώς να φαινόμαστε κοινωνικοί, ενώ δεν είμαστε, πώς να δείχνουμε ωραίοι, ενώ δεν είμαστε.
Είναι η κουλτούρα του φαίνεσθαι και του μασκαρέματος, η κουλτούρα της εξαπάτησης, που στέλνει στο πυρ το εξώτερο και χλευάζει την ουσιαστική ζωή. Ένας τέτοιος πολιτισμός δεν μπορεί παρά να αναπαράγει και να νομιμοποιεί την υποκρισία, το ψέμα, την απάτη σε κάθε επίπεδο της ζωής, στις διαπροσωπικές σχέσεις, στη δουλειά, στην πολιτική. Η εικόνα και το τεχνητά δουλεμένο εξωτερικό περίγραμμα κυριαρχούν εδώ και είναι μια εικόνα που επιβάλλεται να έχει τις διαστάσεις, τα χρώματα και τ’ αρώματα που προτείνει το lifestyle της εποχής.
Όποιος δεν αγωνίζεται αρκετά και δεν τα καταφέρνει να συμπληρώσει τις προτεινόμενες προδιαγραφές, θεωρείται ξεπερασμένος και βλαξ. Η δεύτερη συχνότητα του σημερινού πολιτισμού εκπέμπει στην πνευματικότητα και στην εσωτερική αναζήτηση. Είναι αυτός που προτείνει στον άνθρωπο να ψάξει να βρει τα δικά του υλικά, να τα πλάσει και να τα διαμορφώσει, έτσι ώστε να μπορεί αυτονόητα και από επιλογή να στέκεται δίπλα στον εαυτό του και στους άλλους με το αληθινό του πρόσωπο, το διαφορετικό, αλλά δικό του πρόσωπο. Να λέει αλήθειες, ακόμη και αν αυτές πονούν προς κάθε κατεύθυνση και προς τον εαυτό του. Στα λάθη τα δικά του και των άλλων να ψάχνει τη δική του ευθύνη, όχι με μια διάθεση αυτοενοχοποίησης, αλλά με μια διάθεση αυτοκριτικής.
Το πρώτο μοντέλο είναι πιο ισχυρό ως προς τα μέσα και τις μεθόδους που το προωθούν. Η τεχνολογία τάχθηκε στο πλευρό του, μιας και είναι ιδιαίτερα επικερδές. Παρά τη φτήνια του περιεχομένου του, γι’ αυτό και η μορφή του μοιάζει τερατώδης. Δύσκολα θα απαλλαγούμε από αυτό.
Το δεύτερο μοντέλο είναι πανίσχυρο ως προς το περιεχόμενό του, υπάρχει και λειτουργεί παντού δίπλα μας, μόνο που δεν προβάλλεται, γιατί δεν πουλάει και γι’ αυτό είναι το μόνο όπλο μας σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη εποχή. Η επίδρασή θα φανεί αρκετά αργά, διότι είναι απίστευτα πολλοί αυτοί που αγωνιούν και νοιάζονται για την επιβίωσή του.

Τι είναι αυτό που σας δίνει χαρά στη συγγραφή και σας κάνει να την αγαπάτε;

Πρώτα πρώτα χαίρομαι, καθώς μπαίνω σε μια άλλη ζωή, αυτή των ηρώων μου και διεισδύοντας μέσα τους συνειδητοποιώ διάσπαρτα στοιχεία του εαυτού μου. Χαίρομαι επίσης που συναντώ στους χαρακτήρες μου πρόσωπα τα οποία χαράχτηκαν τόσο έντονα μέσα μου, ώστε να αποτυπώνονται στο χαρτί χωρίς καμία προσπάθεια.

Τι μπορεί να σας κάνει να πονέσετε;

Πονάω όταν διαπιστώνω ότι το κλάμα ενός παιδιού δεν είναι αρκετό για να απαλύνει τη σκληρότητα ενός ανθρώπου. Πονάω στη θέα του άστεγου. Πονάω, όταν αμφισβητούνται οι προθέσεις μου.